Ik stem op een bib voor iedereen. Ik stem op Dumas. En jij?

Beste bibliotheekcollega’s,

Als gevangenisbibliothecaris kwam ik onlangs tot de merkwaardige vaststelling dat de enige Vlaamse bevolkingsgroep die wettelijk aanspraak kan maken op een bibliotheekvoorziening, de gedetineerden in de Vlaamse gevangenissen zijn. Onze Vlaamse regering besliste de voorbije jaren immers dat openbare bibliotheken, hoewel ze erkend worden als een socio-culturele basisvoorziening, ze geen basisrecht zijn voor de Vlaming.

Het geeft te denken als Vlaamse regeringspartijen het niet meer als verantwoordelijkheid van de Vlaamse Overheid beschouwen om duurzaam te investeren in hun landgenoten. Als de organisatie van basisinstellingen voor kennis, informatie, ontspanningen en ontmoeting afgeschoven wordt op de individuele gemeenten, dan is er geen sprake meer van een bib voor iedereen. Enkel de Vlaming met een gemeentebestuur dat voldoende middelen en voldoende wijsheid in huis heeft, zal gebruik kunnen maken van een basisaanbod.

Onze minister van cultuur delegeerde vlak na het opnemen van zijn ambt, een belangrijk onderdeel van zijn takenpakket naar de gemeenten. Op zich al een vreemde werkwijze: eerst concrete maatregelen nemen, dan nadenken en een plan opstellen. Een plan dat nota bene pas na zijn ambtstermijn zal ingaan. Na het opheffen van de gemeentelijke verplichting om een openbare bibliotheek te beheren, liet onze minister optekenen ‘te hopen en geloven’ dat de gemeentebesturen hun nieuwe verantwoordelijkheden plichtsbewust zouden invullen. Nu verbaast het me niet dat een sociaalvoelende, nationalistische liberaal ook enkele christelijke waarden toevoegt aan zijn pallet, maar om daar nu een beleid op te funderen? Het opheffen van een degelijke bovenlokale ondersteuning en het wegnemen van het oormerk op de bibliotheeksubsidies onderstreepten keer op keer hoe –nochtans naar eigen zeggen- ‘belangrijk’ hij de openbare bibliotheken toch wel vond. Wie heeft er vijanden nodig met beschermheren als deze?

Wat ook de beweegredenen van de Vlaamse Regering mogen zijn, voor een verbeterde werking van openbare bibliotheken zullen ze niet zorgen, wel integendeel. Volgens de minister hebben de veranderingen weinig negatieve gevolgen. De kaalslag van filialen, het ziekteverzuim van collega’s die met minder middelen toch een kwaliteitsvolle dienstverlening wilden aanbieden, de halvering van collectiebudgetten, het niet vervangen van bibliothecarissen die met pensioen gaan… het is maar wat je “weinig negatief” noemt. Trouwens, wat het wegvallen van bibliothecarissen betreft: de anarchist in mij vindt dat nog niet zo’n slecht idee. Misschien kunnen we dat nog op andere plaatsen toepassen: een school zonder directeur, een politiekantoor zonder commissaris, een ministerie zonder… De realist in mij weet wel beter.

Het wegvallen van bovenlokale ondersteuning werpt elke bibliotheek nog verder terug op zichzelf. En ja, er is nog Cultuurconnect dat zeker waardevol werk levert, maar met enkel een kabelverbinding breng je geen mensen bij mekaar. Daar zijn ‘boots on the ground’ voor nodig, met een gebouw, een fysieke collectie en mensen die kunnen gidsen – ook in de digitale informatieoceaan. In de nieuwe plannen wordt samenwerking gepromoot als de grote oplossing. Natuurlijk is meer samenwerking nodig en belangrijk, maar hoe kan je een duurzame samenwerking opbouwen als je niet op je partners kan vertrouwen? Als hun werking elk moment kan afgebouwd worden? Als er geen wetgeving bestaat die bescherming biedt?

Geen plicht voor gemeentes meer om een openbare bibliotheek aan te bieden, maar zelfs als zij die verantwoordelijkheid wel opnemen: wat is dat dan, zo’n openbare bibliotheek? Een gebouw? Waarschijnlijk.  Met boeken? Meestal wel. Ook cd’s, dvd’s, tijdschriften, kranten? Zou kunnen. Met extra activiteiten zoals lezingen en workshops, die haar takenpakket vereist? Soms. Met een werking voor bijzondere doelgroepen, die het bibliotheekaanbod nog meer nodig hebben? Als het kan. Met minstens een scholenwerking die het leren lezen ondersteunt en blijft strijden om de ongeveer 15% laag- en ongeletterden in ons land nieuwe kansen te bieden? Hangt er van af. Er bestaat geen enkelen norm meer inzake grootte van het gebouw, van de collectie, het personeelsbestand, van het aantal uitbreidingsactiviteiten, doelgroepen, budget. De burgemeester kan een boekenbox aan het gemeentehuis hangen en er bibliotheek opschrijven. En zelfs dat is in de ogen van de Vlaamse Overheid niet nodig. “Belangrijk”, “een basisvoorziening”, maar geen zorg voor onze regering.

En wat deden wij, bibliotheekmedewerkers, toen de Vlaming beroofd werd van zijn basisrecht? Toen onze bibliotheken wettelijk uitgekleed werden, toen ons figuurlijk de broek werd afgedaan? Toen lanceerden wij de campagne “blijf van onze bibs”. In een tijd dat “50 tinten” nog populair was, klonk dat bijna als een uitnodiging. Een tijdje later kwam het concept ‘een bib voor iedereen’. Mooi concept, mooi uitgewerkt, maar jammer genoeg legt het zich neer bij de zienswijze dat openbare bibliotheken niet meer tot de bevoegdheid van de Vlaamse Overheid horen. In plaats van een wet, mogen we nu leuren met een charter dat elk moment eenzijdig kan opgezegd worden. Hoe cynisch was het dat onze minister dit schaamlapje als eerste tekende.

We moeten echter niet kijken naar boven voor hulp, noch naar onze leden om voor hun eigen recht in de bres te springen. Het is tijd dat wij zelf onze verantwoordelijkheid opnemen. Wij kregen die prachtige taak toebedeeld, het is aan ons om er voor te zorgen dat elke medeburger die laagdrempelige toegang tot kennis, informatie en ontspanning blijft behouden, in een publieke ruimte waar iedereen welkom is, zonder ideologische of commerciële inmenging. Dat die basisvoorziening terug een basisrecht wordt.

Hoe we dat moeten doen? Dat kan op 1001 manieren. Als onze bestuurders hun verantwoordelijkheden niet aankunnen, dan moeten wij opstaan en hen helpen, door bijvoorbeeld gezamenlijk een nieuw bibliotheekdecreet te schrijven. Door ons te verenigen in acties in gemeentes waar de bibliotheekdienst wordt afgebouwd, want hun verlies is ook ons verlies.

In de eerste plaats wil ik uw stem horen. Alleen samen klinkt die luidt genoeg. Daarom deze oproep: antwoord onder deze boodschap met 1 van deze 2 namen: Dumas of Mason.

Dumas verwijst naar Alexander Dumas en meer bepaald naar ‘De drie musketiers’.

Mason is Alfred Mason, de auteur van o.m. ‘De vier veren’.

Het gaat niet om hun literaire kwaliteiten, maar over een belangrijk thema uit hun meesterwerken:

Met ‘Dumas’ kiest u voor “Eén voor allen, allen voor één” en wil u meewerken aan de realisatie van de bib voor iedereen, zodat die geen holle slogan blijft

Met ‘Mason’ kiest u voor afwachten, voor de zijlijn, en hoopt en gelooft u dat anderen de kastanjes uit het vuur zullen halen. Dan denkt u dat openbare bibliotheken ook zonder wetgeving, zonder normering, zonder eigen budget en zonder bovenlokale ondersteuning nog een kwaliteitsvolle dienstverlening kunnen verzekeren.

Deze oproep geldt voor alle bibliotheekmedewerkers, want we willen weten of de sector zelf achter een bib voor iedereen staat. Beschouw deze oproep als een petitie: tekenen en doorgeven aan een collega uit je eigen bib of één uit een buurgemeente. Niet tekenen is geen optie, blanco stemmen is Mason stemmen. Uw dorps/stadsgenoten rekenen op u!