Help! We mogen e-boeken uitlenen!

11 november ging de geschiedenisboeken in als de dag dat in 1918 de wapens eindelijk zwegen.  10 november staat sinds dit jaar te boek als “European right to e-lending day”!  Het Europees Hof van Justitie oordeelde die dag dat het uitlenen van e-boeken door openbare bibliotheken, onder bepaalde omstandigheden, onder de richtlijn inzake het verhuur- en het uitleenrecht valt.  Beroep tegen deze uitspaak is niet mogelijk, hoewel ik vermoed dat we ons aan stevig lobbywerk van de uitgevers om - op langere termijn - de wetgeving te verstrengen kunnen verwachten.  Een reden temeer om zo snel mogelijk in de praktijk aan te tonen dat bibliotheken marktvergroters zijn en geen marktverstoorders!

Wat zijn de voorwaarden?

• “One copy = one user”: een exemplaar van een e-boek mag, net als een fysiek boek, maar aan één lener tegelijk uitgeleend worden.
• Auteurs moeten gecompenseerd worden, net zoals bij fysieke boeken (de leenrechtvergoeding, die vanuit Vlaanderen wordt betaald).  Bij de gangbare e-boekenlicenties, zoals die vandaag in het buitenland worden afgesloten, komt de vergoeding steeds bij de uitgever terecht.  Het is voor auteurs niet transparant welk percentage hiervan wordt doorgestort naar hen (als er al iets wordt doorgestort).  Dit kan zowel per uitgever als per titel of auteur te verschillen.
• De e-boeken moeten op een legale manier verkregen zijn door de bibliotheek (aankoop of andere eigendomsoverdracht).  

Welke praktische problemen brengen deze voorwaarden met zich mee?

• Om te kunnen verzekeren dat maar één bibliotheeklid tegelijk toegang heeft tot een exemplaar van een e-boek is er een “uitleensysteem” nodig, dat de gedownloade bestanden na het verstrijken van de uitleentermijn ontoegankelijk maakt.  Het is ook wenselijk dat bibliotheekleden hun e-boeken vóór het verstrijken van de uitleentermijn handmatig online kunnen “inleveren”, zodat de collectie optimaal kan renderen en circuleren.  
  
  Het spreekt voor zich dat de beveiliging van de bestanden bij het uitlenen minstens even sterk moet zijn als de courante beveiliging van e-boeken bij verkoop.  In het buitenland komt een beveiliging met Adobe DRM het vaakst voor.  Bij ons wordt er doorgaans met sociale DRM gewerkt, maar daarmee kan je – voor zover ik weet - de toegang niet beperken in de tijd.  
  
  Het goede nieuws is dat er al lang een kant-en-klare dienst bestaat die kan afgenomen worden door bibliotheken: de content server van Adobe DRM.  Het slechte nieuws is dat bibliotheekleden gratis Adobe software gaan moeten installeren (Digital Editions), dat ze een gratis account gaan moeten aanmaken bij Adobe, dat dit alles soms in de soep kan lopen, dat we hen gaan moeten aanbevelen om voor een verouderde versie van de Adobe software te opteren omdat Adobe met de recente versies behoorlijk wat inbreuken pleegt op hun privacy,…  
  
  Verder is er een koppeling noodzakelijk tussen enerzijds Mijn Bibliotheek en de Aquabrowser en anderzijds de content server van Adobe.  Een koppeling tussen Mijn Bibliotheek en het (op dit moment nog provinciale) bibliotheeksysteem is eveneens wenselijk, maar dit lijkt me zeker niet noodzakelijk om te kunnen starten.  Zonder koppeling is het vermoedelijk niet mogelijk om leengeld in rekening te brengen, maar dat lijkt me in het huidige scenario niet langer een zinvolle lokale keuze (e-boeken zijn zelfs goedkoper dan fysieke boeken).  Hetzelfde geldt voor reservatiekosten (bij e-boeken verloopt dit proces volledig geautomatiseerd, zonder tussenkomst van bibliotheekpersoneel).  Boetes en vervangingskosten zijn sowieso nooit aan de orde (laattijdig inleveren is technisch onmogelijk).

De basisprocedure ziet er volgens mij als volgt uit:

• een bibliotheeklid logt in bij Mijn Bibliotheek en zoekt een e-boek op bv. http://londerzeel.bibliotheek.be. 
• Bij een beschikbaar e-boek staat een downloadlink.
• Bij een uitgeleend e-boek staat een reservatielink.
• Via de downloadlink kan hij een beschikbaar e-boek ophalen van de content server van Adobe. 
• Er is een koppeling tussen Mijn Bibliotheek en de Aquabrowser die de beschikbaarheidsinformatie update naar de status “uitgeleend”.
• De lener opent dit bestand in Adobe Digital Editions.
• De lener verbindt zijn e-reader via een usb-kabel met zijn pc.
• Via Adobe Digital Editions pakt de lener het beveiligde bestand uit op het gekoppelde toestel.
• Als ik het goed begrijp kan de lener het beveiligde bestand ook rechtstreeks op een tablet of smartphone downloaden en openen met een Apple- of Android-leesapp met ondersteuning voor Adobe DRM naar keuze. 
• Na het verstrijken van de uitleentermijn is het beveiligde bestand niet langer toegankelijk voor de lener.
• Er is een koppeling tussen Mijn Bibliotheek en de Aquabrowser die de beschikbaarheidsinformatie update naar de status “beschikbaar” of “gereserveerd”.
• De eerste lener in de reservatiewachtrij krijgt een mailtje vanuit Mijn Bibliotheek met de downloadlink.
• Na bv. 7 dagen vervalt de reservatie en krijgt de volgende in de reservatiewachtrij een mailtje...  Na het honoreren van alle reservaties wordt de status geupdate naar “beschikbaar”.

Er zouden ook betere alternatieven bestaan voor Adobe DRM, maar het valt te verwachten dat deze - zeker op korte termijn - minder makkelijk te implementeren zijn.       

• Raymond Snijders verwacht in zijn uitgebreide analyse van de uitspraak dat er in Nederland een strijd gaat losbarsten tussen auteursverenigingen en bibliotheken over de hoogte van de leenrechtenvergoeding bij e-boeken.  Persoonlijk zie ik geen enkele reden waarom voor een e-boek een hoger tarief zou moeten gelden dan voor fysieke boeken.  In ons KB over het leenrecht lees ik overigens nergens dat deze wetgeving beperkt zou zijn tot fysieke boeken.  Als er in Vlaanderen een hogere leenrechtvergoeding nodig geacht wordt, dan lijkt het me veel gezonder om het tarief over de hele lijn omhoog te trekken, zonder een kunstmatig onderscheid tussen fysieke en digitale uitleningen te gaan maken.  Op die manier wordt de redenering van het Hof, dat het niet zinvol acht om een onderscheid te maken tussen fysieke boeken en digitale exemplaren, consequent doorgetrokken.  Je zou overigens net zo goed kunnen argumenteren dat voor e-boeken een lagere vergoeding aangewezen is, want digitale downloads zijn sneller en laagdrempeliger, waardoor een geleend e-boek (in theorie) vaker ongelezen zal blijven dan een fysiek geleend boek.  Ook Jan Braeckman gaat ervan uit dat het KB over het leenrecht van toepassing is op het uitlenen van e-boeken.
• Dat we geen illegaal verkregen e-boeken mogen uitlenen lijkt me bijzonder logisch en geen enkel probleem.  Het zou wel mooi zijn als er wat meer diversiteit op de Vlaamse e-boekenmarkt komt.  Bij mijn weten is Standaard Boekhandel momenteel de enige die e-boeken “op factuur” verkoopt aan bibliotheken.  Een mooie kans voor de onafhankelijke boekhandels om een gezamenlijk e-boekenplatform op te zetten, zoals Libris in Nederland?
  
  Tijdens de laatste hoorzitting over de gereglementeerde boekenprijs werd geargumenteerd dat de onafhankelijke boekhandels gemiddeld 25% van hun omzet halen uit leveringen aan bibliotheken.  Bij enkelen zou dit zelfs tot 45% oplopen!  De bibliotheekmarkt zou bij dit onmisbare en gepassioneerde segment van het boekenvak dus wel eens de doorslag kunnen geven bij de beslissing om (samen) te investeren in een e-boekenaanbod.  De toekomst van het boekenvak kan er alleen maar mooier op worden!

Met deze nogal uitgebreide bijdrage hoop ik een voorzet gegeven te hebben in de richting van een spoedige implementatie van de nieuwe juridische mogelijkheden om e-boeken uit te lenen. 

Ik heb er alle vertrouwen in dat een dynamische en agile organisatie als CultuurConnect staat te springen om dit liever gisteren dan vandaag in de praktijk te brengen! :-)

De laatste zin van de nóg uitgebreidere bijdrage van Raymond Snijders is “En ongetwijfeld zal het complexer blijken dan vooraf ingeschat.”  Ik hoop dat we met ons gezond Vlaams boerenverstand het tegendeel bewijzen. 

De timing voor het starten met het uitlenen van e-boeken lijkt me niet de start van het EBS: de timing is wat mij betreft zo vroeg mogelijk in 2017.  Eerst e-boeken uitlenen in de bib, pas dan de krokussen!

Tim Lerno
Bib Londerzeel