Ifla regels: op zoek naar een Vlaamse toepassing

Beste collega's,

We zijn op zoek naar de basiseigenschappen van de 'ideale' gevangenisbibliotheek. Er zijn natuurlijk grote verschillen tussen de Vlaamse gevangenissen wat betreft doelpubliek, de mate van ondersteuning door de openbare bibliotheek, ict-mogelijkheden en personeel, maar dat kan de pret niet drukken.

Hier een eerste aanzet: een lange aanloop over een aantal grondbeginselen om uit te komen bij een schatting van het nodige jaarbudget. Graag uw commentaren, op- en aanmerkingen, aanvullingen,...

Jaarlijks noodzakelijk werkingsbudget voor een Vlaamse gevangenisbibliotheek *

*onderhevig aan plaatselijke situatie, soort gevangenis, mate van samenwerking met openbare bibliotheek, vrijwilligers, extra inkomsten,…

Inleiding

Sinds 2009 ontvangen enkele openbare bibliotheken een jaarlijkse subsidie, via een convenant gesloten tussen gemeente, openbare bibliotheek, provincie en gevangenisbestuur, om te voorzien in een gevangenisbibliotheek in hun lokale gevangenis, die de vergelijking met een moderne openbare bibliotheek moet kunnen doorstaan.

Omdat er toen al verschillende samenwerkingsverbanden bestonden, mochten de openbare bibliotheken, in overleg met de gevangenisdirecties, zelf beslissen op welke manier ze deze subsidie besteedden.

Na 5 werkingsjaren is het duidelijk dat het volledige bedrag meestal opgaat aan personeelskosten.

Een (gevangenis)bibliotheek heeft meer nodig dan enkel personeel.

Via extra projectsubsidies, giften,… kon bij de opstart meestal voorzien worden in het nodige meubilair en bibliotheekinrichting en (soms de eerste aanzetten tot) de opbouw van een basiscollectie en de automatisering van het uitleensysteem, de catalogus,...

We gaan er dan ook vanuit dat na 5 jaar aan de basisvereisten van een moderne bibliotheek voldaan is.

Zonder volledigheid na te streven, halen we enkele van die vereisten nog even aan:

1. Een toegankelijke, bib-aangepaste ruimte met een basiscollectie aan materialen, met bijzondere aandacht voor de bibbehoeften van de plaatselijke bezoeker. Sommige collectieonderdelen zullen daarom in verhouding groter zijn dan andere en deze verhouding zal soms niet gelijk lopen met de collecties in de openbare bibliotheek. Er zullen bijvoorbeeld in het algemeen minder boeken zijn, maar wel meer anderstalige boeken en er zal meer uitgegeven worden aan AVM (audio-visuele materialen) en strips. Andere collectieonderdelen zullen ontbreken in openbare bibliotheken, maar zijn dikwijls onmisbaar in een gevangenisbibliotheek, zoals gezelschapsspellen, muziekinstrumenten, afspeelapparatuur voor AVM, computerspellen zonder internettoegang,…

De basiscollectie in de gevangenis voor langgestraften zal ruimer moeten zijn dan in een arresthuis. Een arresthuis kenmerkt zich door een groot verloop. Veel bewoners verblijven slechts een korte tijd, zodat een kleiner aanbod toereikend kan zijn. De collectie kan wel meer onderhevig zijn aan slijtage. De collectie voor langgestraften zal echter na een tijdje “uitgeput” geraken en het aanbod van de openbare bib zal daardoor mogelijk onder druk komen te staan als de eigen collectie niet regelmatig aangevuld wordt.

2. De mogelijkheid om de bib minstens 1 uur per week te bezoeken

3. De mogelijkheid om materialen uit de openbare bibliotheek te ontlenen

4. Een beveiligde internetverbinding met toegang tot de catalogus van de openbare bibliotheek en de Vlaamse centrale catalogus en daarnaast ook de toegang tot sites van lokale en bovenlokale instanties en socio-culturele verenigingen waar de gevangenis een samenwerking mee heeft en/of die van belang kunnen zijn bij de ontwikkeling en het welzijn van de gedetineerden in de gevangenis, of als voorbereiding op hun vrijlating. We denken hierbij aan de VDAB-site, sites om huisvesting te zoeken, Uit in Vlaanderen, universitaire catalogi en sites van andere educatieve instellingen, Kunst in Huis, een internationale krantenwebsite (cfr Gopress Kiosk), …

5. Werkgelegenheid voor gedetineerden in de bibliotheek bij de dagelijkse werking, de materiaalverwerking, uitlenen en inleveren, maken van themastands,…

1. Basisvoorzieningen

1.1 Collectie

Eerst zal voldaan moeten zijn aan de basiscollectie van de gevangenisbibliotheek. Voor aantallen doen we een beroep op de richtlijnen van IFLA (International Federation of Library Associations and Institutions), waarbij het aantal gedetineerden per gevangenis richtinggevend is. Als hieraan voldaan is, moet er jaarlijks worden geïnvesteerd in vernieuwing (heraankoop versleten boeken) en aanvulling van de collectie en hier wordt rekening gehouden met het aantal bibbezoekers en hun specifieke behoeften. Er komen immers elke jaar enorm veel nieuwe bibmaterialen uit. De gevangenisbib zal vooral een beroep op de openbare bib moeten doen en zich in haar aankoopkeuze noodgedwongen moeten beperken tot vervanging van populaire versleten werken en aankoop van enkel die werken die onmisbaar zijn in de gevangenisbib omdat ze zo populair zijn, of om wille van hun directe relatie met de gevangeniswerking (ondersteuning van vormings- of lesaanbod).

1.1.1 Boeken

Algemene opmerkingen:

-Het gevangenispubliek is in het algemeen geen leespubliek. Gedetineerden hebben dikwijls weinig leeservaring, maar naarmate de tijd verstrijkt zullen zij bij het juiste aanbod toch de moeite kunnen opbrengen om hun tijd zinvol te besteden met boeken. Of het nu is ter ontspanning, om kennis op te doen of als persoonlijke verrijking, de bibliothecaris zal hen wegwijs moeten maken in het boekenbos. ‘Van nature’ zijn een aantal materialen gegeerd: in de fictieafdeling zijn spannende boeken, thrillers en strips in trek, in de non-fictieafdeling bestaat er bijzondere interesse in onderwerpen als godsdienst, seksualiteit en relaties, (liefdes)poëzie, psychologie, gezondheid, wetgeving, reizen.

-De meeste gevangenissen hebben een grote minderheid (tot 45%) aan anderstaligen. Zij zijn dikwijls meer aangewezen op literatuur dan Nederlandstaligen, omdat het dvd-aanbod aangekocht wordt op de Vlaamse markt. Ondertitels in de eigen taal zijn dan ook niet altijd aanwezig. Deze minderheidsvraag zal weerspiegeld moeten worden in de boekencollectie. Een behoorlijk aanbod aan Franse en Engelse boeken is een must, daarnaast moet er aandacht zijn voor de respectievelijke taalgroepen. Momenteel is er meer behoefte aan boeken in Oost-Europese talen. De overleggroep van gevangenisbibliothecarissen werkt aan een systeem om kleine wisselcollecties uit te lenen tussen de gevangenisbibliotheken, maar een aantal boeken zal toch aangekocht moeten worden om in de eerste noden te voorzien. Nadeel is dat deze werken dikwijls duurder zijn dan Nederlandstalige uitgaven.

-Tijd is een belangrijk begrip in de gevangenis, ook tijd om te leren, studeren. Een belangrijk onderdeel van de collectie zal uitgaan naar de ondersteuning van lessen die in de gevangenis gegeven worden (computer, taal, boekhouding, management, filosofie,…) of voor zelfstudie (idem)

-De grootte van de boekencollectie is afhankelijk van een aantal factoren:

Aantal gedetineerden (gemiddeld komt ongeveer 75% van de gevangenispopulatie naar de bibliotheek, dus voor de helft hiervan zouden voldoende boeken aanwezig moeten zijn om uit te kunnen kiezen)

Aanbod van andere materialen: zijn er voldoende AVM materialen aanwezig, dan zal de behoefte aan boeken mogelijk verminderen, uit onervarenheid, uit gemakzucht,… (dit is een hypothese)

Samenwerking openbare bibliotheek: wanneer de catalogus van de OB gemakkelijk toegankelijk is, de (nieuwe) werken makkelijk reserveerbaar en de levering binnen een beperkt tijd, dan zal er minder behoefte zijn aan een voortdurende aankoop van nieuwe boeken, zowel wat fictie als non-fictie betreft. Een basisaanbod zal in ieder geval aanwezig moeten zijn, want anders dreigt de (AVM-)collectie van de openbare bibliotheek overbevraagd te worden en dat geldt des te meer voor gevangenissen voor langgestraften.

Cijfers

Ifla berekende dat er minimum 2.000 boeken of 10 boeken per gedetineerde in de gevangenisbib moeten zijn. Voor een gevangenis van 100 gedetineerden komen we dan uit op 1000 boeken waarvan 550 fictie en 450 non-fictie én waarvan ongeveer 25% anderstalig is. Ook 5 tijdschriftabonnementen (1 per 20 gedetineerden) zijn onontbeerlijk, net als 5 strips per gevangene, goed voor 500 strips.

1.1.2 Film

Algemene opmerkingen

Televisiekijken en film kijken is een zeer populair tijdverdrijf in de gevangenis. Er zijn duidelijk fysieke en psychische nadelen aan het urenlang voor de buis doorbrengen, maar het is tegelijk een onmisbare mogelijkheid tussen de 4 celmuren. Vermist het internetaanbod (nog?) niet toegankelijk is binnen de gevangenis (‘film on demand’, pas gemist…) en het televisieaanbod niet altijd jedat is, zal de bibliothecaris dan ook moeten voorzien in een uitgebalanceerd aanbod, dat niet enkel rekening houdt in ontspanning, maar ook zorgt voor inhoudelijk sterkere films, informatieve en educatieve dvd’s voor een persoonlijke ontwikkeling op emotioneel en intellectueel vlak. Het aanbod beslaat speelfilms, televisieseries, documentaires, standupcomedy en concertfilms.

Cijfers

In totaal zal een basiscollectie dvd’s net zoals boeken voor 100 gedetineerden zo’n 1000 stuks bevatten.

1.1.3 Muziek

Algemeen

Ook muziek is een musthave in de gevangenis. Ook hier ontbreken de internetmogelijkheden van buiten de gevangenis en zijn de gedetineerden aangewezen op een fysieke muziekdrager. Smaken verschillen, maar voorkeuren gaan uit naar dance, hiphop, Nederlandstalige levenslied en raï, naast de algemene hedendaagse (Engelstalige) popmuziek. Net zoals dvd’s zijn cd’s gevoelig voor slijtage. Populaire cd’s en dvd’s kunnen bij beschadiging gepolijst worden door een gespecialiseerde firma voor een klein bedrag.

Cijfers

5 cd’s per gedetineerde op een populatie van 100 geeft 500 cd’s

1.1.4 Gezelschapsspellen

Algemeen

De meeste gedetineerden in België zitten alleen of per 2 in de cel. Gezelschapsspellen zullen hier dus aan moeten voldoen. Als de spelen taal-onafhankelijk zijn is dat een pluspunt. Van sommige spelen zullen er meerdere exemplaren nodig zijn, die door door veel bezoekers gevraagd zijn: schaken, dammen, tricktrack, kaartspelen, denkspelen…

Cijfers

1 spel per 4 bewoners maakt 25 spelen per 100 gedetineerden.

1.1.5 Games en afspeelapparatuur

Algemeen

Veel wordt gezegd en geschreven over games en teveel is nooit goed, maar de voordelen van games wat betreft concentratie, oog-handcoördinatie, lichaamsbeweging (Wii) worden algemeen erkend. Zowel games als bijhorende apparatuur hebben hun plaats in de gevangenisbib, maar zijn erg onderhevig aan de snelle ontwikkelingen op de gamesmarkt . Doordat de nieuwe generatie games ook een internettoepassing kregen, moeten de gevangenisbibliotheken op zoek gaan naar de oudere games, wat niet altijd gemakkelijk is. Als er nog geen afspeelapparatuur voorhanden is, is het waarschijnlijk niet opportuun die nog aan te kopen. Games van PSP2 en Nintendo Wii komen het meest in aanmerking

Cijfers

Afhankelijk van de afspeelapparatuur: 1 game per 5 gedetineerden maakt 20 stuks op een populatie van 100

1.1.6 Muziekinstrumenten

Algemeen

Muziek ‘verzacht de zeden’, maar muziek spelen opent creatieve deuren en brengt nieuwe talenten tot ontwikkeling. Het aanleren van een instrument is niet voor iedereen weggelegd, maar de basics van bijvoorbeeld een gitaar kunnen snel worden aangeleerd en worden als een grote verrijking ervaren. Het beschikbaar stellen van eerder eenvoudige instrumenten als gitaar of blokfluit behoort dan ook tot de bijzondere mogelijkheden van de gevangenisbib

Cijfers

1 instrument per 20 gedetineerden: 5 intrumenten per 100 gedetineerden.

1.1.6 Andere

Algemeen

De openbare bibliotheek is een instelling die met haar tijd moet meegaan en dus ook nieuwe elementen in de samenleving moet belichten, aanbieden. De gevangenisbib zal soms omwille van veiligheidsmaatregelen niet altijd kunnen instappen. Waar het mogelijk is zal zij beroep doen op de openbare bib en bij succes zelf een aantal nieuwe materialen aanschaffen. We hebben het bijvoorbeeld over luisterboeken, dwarsliggers, e-boeken (hier geldt evenwel hetzelfde voorbehoud als bij games: de nieuwe generatie biedt onbeperkt internettoegang en dat is verboden).

Cijfers

Afhankelijk van het aanbod van de openbare bib en de vraag in de gevangenis en de evolutie in het aanbod van materialen en de evolutie van de internetmogelijkheden binnen de gevangenis.

1.2 ICT

Algemeen

Een moderne bibliotheek kan niet zonder de nodige soft- en hardware. De bibliothecaris heeft een computer nodig om te kunnen uitlenen, maar ook om materialen in te voeren, te bestellen, te reserveren en op te zoeken. Dat veronderstelt een beveiligde internetverbinding met de nodige sites.

De bezoekers willen materialen via de catalogus van de eigen bibliotheek en van de openbare bibliotheek opzoeken en reserveren, maar ook andere mogelijkheden verkennen die zonder de veiligheid in het gedrang te brengen, op een computer te raadplegen zijn. Beveiligde websites van onderwijsinstellingen, nieuwssites, kranten en tijdschriftenarchieven, sites van partners als de sportdienst, Kunst in Huis, VDAB, juridische sites, Uit in Vlaanderen,…

Cijfers

Afhankelijk van het aantal gedetineerden en de tijdsduur dat zij tegelijk de bib bezoeken, stellen we dat er per 5 gedetineerden die gedurende 1 uur in de bib zijn er 1 computer beschikbaar moet zijn. Ook de bibliothecaris zal steeds over 1 computer met de nodige bibliotheeksoftware moeten kunnen beschikken.

1.3Extra activiteiten

Algemeen

Een groot aantal gedetineerden hebben weinig bibliotheekervaring en zullen bij hun eerste bezoeken extra begeleiding nodig hebben in het bibgebruik, de opstelling van de bibmaterialen en in het gebruik van de catalogus. Als ze goed bekend zijn met bibwerking zal de doorsnee bezoeker gemakshalve zijn toevlucht zoeken bij wat hij kent en de hoofdmoot van de uitgeleende materialen zal gaan naar dvd’s, cd’s en games. De bibliothecaris zal tijd en geld moeten investeren om de weldaden en voordelen van de literatuur ingang te doen vinden. Naast de belezenheid en het enthousiasme van de bibliothecaris en de mogelijkheden die de OB en bovenlokale organisaties bieden (bibliotheekweek, dag van de poezie, wissel- en themacollecties…) zijn leesbevorderende activiteiten de voornaamste instrumenten die zij/hij ter beschikking heeft.

Cijfers

Voor elke 100 gedetineerden zou er 1 leesbevorderende activiteit moeten ingericht worden, liefst met een zo groot mogelijk bereik (laagdrempelig).

2. Geschatte jaarbudget

Hoeveel moet er nu voorzien worden om de jaarlijkse werking van een gevangenisbib te kunnen garanderen?

De basiscollectie aanvullen en vernieuwen

Per 100 bibbezoekers :

15 nieuwe boeken per jaar (€300)

10 nieuwe strips (€75)

25 dvd’s (€500)

25 cd’s (€500)

2 gezelschapspellen (€75)

1 muziekinstrument (€ 50)

games + ‘andere’ (€100)

Samen € 1.600 (per 100 leden)

Standaard hard- en software worden in principe voorzien door Justitie, voor bibliotheeksoftware kunnen de meeste gevangenissen terecht bij de provincie (pbs of provinciaal bibliotheek systeem) of bij de openbare bibliotheek. Het ict-personeel van de gevangenis zorgt voor het onderhoud.

Indien dit elders begroot moet worden voorzien we jaarlijks, onafhankelijk van het aantal gedetineerden of bibgebruikers:

-3 computers (1 bibliothecaris, 2 publiekscomputers), afgeschreven op 5 jaar: € 300

-onderhoud netwerk, beveiligde internetverbinding: € 200

-bibsoftware: via gemeente, of freeware

Samen: € 500

Leesbevordering

Voor 1 laagdrempelige activiteit per 100 gedetineerden (bijvoorbeeld een auteurslezing van een bekend auteur, met eventueel extra subsidie) : € 250

Jaarlijkse kosten niet opgenomen in dit overzicht, omdat de kostprijs afhankelijk is van verschillende factoren:

-personeelkosten voor de openbare bibliotheek: meestal (deels) bekostigd via de convenantsubsidie

-personeelkosten voor de gevangenis (afhankelijk van de interne werking, wordt er een penitentiar beambte voorzien en/of één of meer betaalde gedetineerden: kosten betaald door het gevangeniswezen

-Transport van de gereserveerde materialen uit de OB naar en van de GB: kosten gedragen door de OB of de gevangenis of via de convenantsubsidie

-Verwerking van de nieuwe materialen zowel wat materiaal (plasticfolie, printen van signaturen, etiketten, rfidtags, beveiligde dvd/cd-doosjes..) als personeel betreft : kosten gedragen door de OB of de gevangenis of via de convenantsubsidie

-Vrijwilligers kunnen geëngageerd worden door de openbare bib (wettelijk niet mogelijk door de gevangenis) om een deel van het werk van de bibliothecaris op te nemen. Soms krijgen zij hier ook een bijdrage voor in de vorm van een onkostenvergoeding : eventuele onkosten,verzekering betaald door de gemeente

-Bibliotheekinfrastuctuur is onderhevig aan slijtage: dvd-kasten, cd-kasten, boekenrekken, balie, leestafels, zetels in de leeshoek, computertafels, tijdschriftenrekken, meubilair voor games, opbergkasten voor spellen, games,… Onkosten betaald door?

Totaal jaarbudget voor collectie, ICT en leesbevordering voor een gevangenis van 100 gedetineerden:

collectie 1600 x 70% = 1.120

ict: 500

leesbevordering: 250

Totaal: 1.870

Ter vergelijking Iflaregels:

Het budget dat IFLA voorschrijft, enkel voor collectie:

Vervanging van 10% van de collectie voor gevangenissen < 500 gedetineerden (enkel Brugge heeft er meer dan 500?)

Voor een gevangenis van 100 gedetineerden:

-1000 boeken boeken (10 per gedetineerde; gemiddelde boekenprijs: 20 euro) 20.000

-500 strips (5 per gedetineerde; gem. stripprijs: 7,5) 3.750

-1000 dvd’s (10 per ged.; gem dvd-prijs: 20 euro) 20.000